Uygurlarda Sanat

Uygurlar ağırlıklı olarak budisttiler. Doğu Tukyularından daha üstün bir medeniyetleri var­dı.

Onuncu yüzyılda, Uygurların oturduk­ları Kara Balgasum şehrinde 50’den fazla Buda tapınağı vardı. Uy­gurların memleketlerinde yapılan kazılar kültür seviyelerini göstermektedir.

19. yüzyıl sonlarına doğru, Turfan, Hotan, vb. eski Türk şehirle­ri dolaylarında elyazmaları ve sırlı çöm­lekler gibi, eski eserlerin, bu arada da Kaşgar Rus konsolosunun koleksiyonu­nun satılması, birkaç arkeologun dikka­tini çekti.

Grünwedel tarafından başla­nıp, Von Le Coq tarafından devam edilen kazılar büyük sanat değeri olan bir takım eserleri meydana çıkardı. Yer altında, Bu­da tapınakları harabeleri, hayran oluna­cak tazelikte fresklerle süslü duvarlar, sa­natçı hüneri ile işlenmiş vazolar, yazma­lar ve minyatürler keşfedildi.

Bütün bu eserler Berlin Müzesi’ ne taşındı, ve bura­da ” Turfan Salonu ” adı verilen bir salona yerleştirilip sıralandı ve düzenlendi.

Normal büyüklükten biraz daha büyük ve kırmızı zemin üstüne renkli olarak yapılmış figür­ler ince bir sanat zevki ile işlenmiştir, Bu­dizm ile Maniheizmle ilgili dini sahneleri tasvir etmektedir.

Eller, ayaklar ve elbi­selerin kıvrımları harikulade bir şekilde işlenmiştir. Bu freskler 6. yüzyıla ka­dar çıkar, ama, Buda figürleri daha son­raki bir devre (9. yüzyıla) aittir.

Turfan’da keşfedilen şeyler arasında taştan heykeller ve pişmiş topraktan fi­gürler bulunmuştur.

Paul Pelliot idaresindeki bir Fransız bilim heyeti tarafından eski Uygur şehirlerinde yapı­lan daha başka kazılar bir takım tapınak­ları ve farklı bazı eşyaları meydana çıkar­mıştır.

Bunların hepsi, Paris’teki Guimet ve Louvre müzelerinde bulunmak­tadır.

Uygurlar madenlere sahiptiler, büyük bir sanat değeri olan silâhlar ve kap ka­caklar yaparlardı. Leningrad ve Stokholm müzelerinde bulunan örneklerde, bu­güne kadar yaşayan Türk süsleme motif­lerinin kaynağını buluyoruz.

Duvarlar üs­tüne alçı ile yapılmış süsler, ağaç üstüne işlenmiş eserler, bu halkın, aynı yüzyılda­ki Batı halklarının sanat zevkinden daha yüksek bir sanat zevkine sahip olduğunu göstermektedir.

Uygurların, Soğd alfabesinden alınma, 14 harfli, Göktürklerin alfabesinden farklı bir alfabeleri vardı. Orta Asya Türklerinin çoğu, Orhon alfabesinden sonra, Uygur ya­zısını benimsemişlerdi.

Arap alfabesinin kabulünden sonra bile, bu yazı bir süre da­ha kullanılmıştır. Turfan’da bulunan elyazmaları Buda tapınaklarının kitaplıkların­dan gelmiş, bunların çoğunda din ya da fel­sefe meseleleri incelenmişti.

Bu kitaplar arasında, Hintlilerin ünlü Mahabharata ki­tabından çevrilmiş metinler de keşfedilmiş­tir.

Çinliler gibi, Uygurlar da kitap bas­masını bilirlerdi. Uygurların memleketi büyük bir kültür merkeziydi; Türk sanatı öteki bölgelere buradan yayıldı. Bu sanat Bulgar Türkleri tarafından Avrupa’ ya götürüldü.

Macaristan’ daki Nagy Szent Mikloch’ ta bulunup, Atilla hazinesine ait diye gösterilen sanat eşyaları, buraların Macar istilasına uğraması üzerine, Bulgar Türkleri tarafından bırakılmış eşyalardan başka bir şey değildir.

Bu eşyalar, madenden ve altından yapılmış sürahilerden, ibrikler­den, tepsilerden ibarettir. Bu eşyaların üzerin­de Orhon harfleriyle yazılmış yazıtlar var­dır.

Viyana Üniversitesi eski profesörle­rinden Heinrich Glück bu eserlerle Orta As­ya Türk sanatı eserleri arasında karakter birliği görmektedir. Osmanlıların, Maca­ristan’ da bulunan ibriklere biçim bakı­mından benzeyen ibrikler yaptıklarını gö­rüyoruz. Topkapı müzesinde Osmanlı dev­rine ait bu biçimde ibrikler vardır.

Uygur sanatı, Sasani (İran) sanatı ile Çin sanatı arasında aracılık etmiştir.

Kaynak : Türk Sanatı- Prof. Celal Esad Arseven.